Liofilizacja, znana też jako suszenie sublimacyjne, to jedna z najbardziej zaawansowanych i skutecznych metod utrwalania produktów biologicznych i chemicznych. Polega na usunięciu wody z zamrożonego materiału poprzez sublimację, czyli przejście lodu bezpośrednio w parę wodną, z pominięciem fazy ciekłej. W przeciwieństwie do tradycyjnego suszenia, w którym wysoka temperatura może niszczyć delikatne struktury, liofilizacja pozwala zachować większość właściwości fizycznych i chemicznych produktu – jego smak, zapach, kolor, a także składniki odżywcze i biologicznie czynne. Dzięki temu jest powszechnie wykorzystywana w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, a także w nauce, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z materiałami szczególnie wrażliwymi na ciepło lub tlen. Co więcej, liofilizacja umożliwia długie przechowywanie substancji bez konieczności chłodzenia, co ma ogromne znaczenie w transporcie oraz w sytuacjach, gdzie nie ma dostępu do lodówek, np. w medycynie polowej, na wyprawach wysokogórskich czy podczas misji kosmicznych.
Sam proces liofilizacji jest dość złożony i wymaga stworzenia bardzo specyficznych warunków fizycznych, zwłaszcza jeśli zależy nam na wysokiej jakości końcowego produktu. Całość zaczyna się od szybkiego i głębokiego zamrożenia surowca – zwykle do temperatur rzędu -40°C lub niższej – po to, by uniknąć powstawania dużych kryształów lodu, które mogłyby uszkodzić strukturę komórkową. Następnie produkt umieszcza się w komorze próżniowej, w której ciśnienie jest znacznie niższe niż atmosferyczne – często poniżej 1 hPa. W takich warunkach lód nie może się roztopić, więc zaczyna bezpośrednio sublimować. Aby ten proces zaszedł skutecznie, konieczne jest bardzo precyzyjne podgrzewanie produktu – na tyle delikatne, by nie spowodować rozmrożenia, ale wystarczające do dostarczenia energii potrzebnej do sublimacji. Ostatnim etapem jest tzw. dosuszanie, czyli usunięcie pozostałości wilgoci związanej chemicznie z produktem – dzięki temu końcowy materiał może zawierać nawet mniej niż 1–2% wody, co czyni go niezwykle trwałym. Cały proces może trwać od kilkunastu godzin do kilku dni, zależnie od wielkości próbki, jej składu i docelowych właściwości. Niezwykle istotna jest dokładna kontrola kluczowych parametrów – m.in. temperatury. LB-710AT to termometr elektroniczny przeznaczony do wykonywania pomiarów w chłodniach i mroźniach. Cechują go precyzja i szeroki zakres pomiarowy – nawet do -200°C! (model LB-710ATGE).
Liofilizacja znajduje dziś zastosowanie w wielu dziedzinach życia i nauki – od przetwarzania żywności, przez medycynę, aż po biotechnologię i archeologię. W przemyśle spożywczym wykorzystuje się ją do produkcji trwałych i lekkich produktów, takich jak liofilizowane owoce (np. truskawki do musli), zupy instant, kawa rozpuszczalna czy żywność dla astronautów. Takie produkty są lekkie, nie wymagają chłodzenia, a po dodaniu wody szybko odzyskują swoje właściwości – stąd ich popularność w turystyce i survivalu. W farmacji i medycynie liofilizacji poddaje się m.in. szczepionki, hormony, enzymy i probiotyki – czyli substancje bardzo wrażliwe na temperaturę i utlenianie. Dobrze wysuszony i szczelnie zapakowany preparat może być przechowywany przez wiele miesięcy bez strat jakości. Co ciekawe, liofilizuje się również próbki biologiczne, bakterie, a nawet całe tkanki do badań naukowych. Proces ten ma także znaczenie w archeologii – pozwala zachować delikatne artefakty organiczne, np. kawałki drewna, pergaminu czy skóry. Choć liofilizacja jest kosztowna, jej rosnące znaczenie pokazuje, jak bardzo cenimy sobie trwałość, czystość i bezpieczeństwo nowoczesnych produktów.